Kernboodschappen

  • Chloorhexidine is als antisepticum aanwezig in meerdere geneesmiddelen, maar in enkele ook als hulpstof (bewaarmiddel).
  • Ernstige allergische reacties zijn beschreven bij kinderen en volwassenen na gebruik als antisepticum, maar ook na gebruik van geneesmiddelen die chloorhexidine als hulpstof bevatten.
  • In de praktijk is het belangrijk om bij patiënten met bekende allergie voor chloorhexidine alert te zijn op de aanwezigheid ervan in geneesmiddelen, als actief bestanddeel of als hulpstof (zie de lijst)
  • Let op: chloorhexidine is ook aanwezig in producten die niet als geneesmiddel zijn vergund, met name in sommige medische hulpmiddelen of cosmetica.

Chloorhexidine is een antisepticum dat als actief bestanddeel aanwezig is in talrijke geneesmiddelen voor uitwendig gebruik (oplossing, crème of zeep), zuigtabletten, mondspray en -spoeling of urethrale gels. Het is ook aanwezig als antimicrobieel bewaarmiddel (hulpstof) in Aacifemine® vaginale crème en Riopan® suspensie voor orale toediening.

Het risico op een allergische reactie op chloorhexidine, ook bij lokaal gebruik (zie Folia juni 2017), is goed gekend. Allergische reacties op chloorhexidine zijn zeldzaam, maar ze kunnen ernstig zijn en ademhalingsmoeilijkheden of zelfs anafylactische shock veroorzaken.1
We bespreken twee gevallen van ernstige allergische reacties na gebruik van een geneesmiddel dat chloorhexidine bevat, alsook een analyse van gevallen van anafylaxie bij kinderen op basis van de Franse geneesmiddelenbewakingsdatabank.

  • Het eerste geval werd in 2022 gepubliceerd door het Nederlandse geneesmiddelenbewakingscentrum LAREB.2 Het betreft een oudere patiënt (leeftijd niet gespecificeerd) bij wie een gel op basis van lidocaïne + chloorhexidine (Instillagel®) werd geïnstilleerd om het plaatsen van een blaaskatheter te vergemakkelijken. Na ongeveer 10 minuten trad een anafylactische shock op, de patiënt moest worden gereanimeerd. De patiënt overleed twee maanden later. Hij stond bekend als allergisch voor chloorhexidine.
  • Het tweede geval werd gemeld aan het Belgische geneesmiddelenagentschap (FAGG). Het betreft een patiënte met een bekende allergie voor chloorhexidine, die een allergische reactie ontwikkelde (met nood voor opname op een spoedafdeling) na inname van een antacidum dat chloorhexidine als hulpstof bevatte (Riopan®). De evolutie was gunstig na parenterale toediening van corticosteroïd.
  • In de Franse geneesmiddelenbewakingsdatabank werden in de periode ‘2010 – 2020’ 17 gevallen van anafylaxie bij kinderen na toepassing op de huid van chloorhexidine, geïdentificeerd.3 Het ging om kinderen van 2 tot 15 jaar. Bij 14 kinderen traden de klachten binnen het uur na het aanbrengen op. Zeven kinderen moesten in het ziekenhuis worden opgenomen. Tien kinderen hadden een bekende voorgeschiedenis van allergie voor chloorhexidine. Bij twee kinderen werd opnieuw een allergische reactie, met ernstigere symptomen, gerapporteerd nadat chloorhexidine nog eens was gebruikt.

Over welke specialiteiten gaat het ?

  • Chloorhexidine aanwezig als actief bestanddeel:
    • Voor toepassing op de huid in monopreparaat: Cedium Chlorhexidine®, ChloraPrep®, Hibidil®, Hibiscrub® (zie Repertorium) of in associatie: Cetavlex®, Hospaq® (zie Repertorium)
    • In zuigtabletten: Golaseptine-Lidocaine®, Medica® (zie Repertorium)
    • In sprays en mondspoelingen: Corsodyl®, Medica®, Neo-Golaseptine® (zie Repertorium)
    • In preparaat met lokaal anestheticum ter hoogte van de urethra: Instillagel® (zie Repertorium)
  • Chloorhexidine aanwezig als hulpstof (NB : de hulpstoffen worden vermeld in rubriek 6.1. van de SKP, en in rubriek 6. van de bijsluiter):

Commentaar van het BCFI

  • In de praktijk is het belangrijk om bij patiënten met bekende allergie voor chloorhexidine alert te zijn op de aanwezigheid ervan in geneesmiddelen, als actief bestanddeel of als hulpstof. Vermelding van allergie in het patiëntendossier is nuttig.
  • Daarenboven is het belangrijk dat zorgverleners maar ook patiënten of de ouders er op bedacht zijn dat chloorhexidine ook aanwezig kan zijn in producten die niet als geneesmiddel zijn vergund, met name sommige medische hulpmiddelen of cosmetica. De aanwezigheid van chloorhexidine kan worden gecontroleerd op het etiket van deze producten.
  • Het gebruik van antiseptica bv. in de wondzorg is niet steeds nodig, we verwijzen naar het Repertorium 15.1.1. voor de plaats van antiseptica, en voor informatie over hun contra-indicaties en ongewenste effecten. Zoals vermeld in de Plaatsbepaling in het Repertorium 17.4., is er geen bewijs van doeltreffendheid van lokale antiseptica ter hoogte van de orofarynx.

Specifieke bronnen

1 Lidocaïne + chlorhexidine en gel urétral (Instillagel®), des risques mais pas d’avantage en terme d’efficacité. La Revue Prescrire 2003;23:337-8
2 IVM. Anafylaxie bij bekende chloorhexidineallergie. Praktijkprikkel 2022-08 (in samenwerking met Lareb). Klik hier.
3 Chlorhexidine cutanée: anaphylaxie chez des enfants. La Revue Prescrire 2025;45(502):588